Waanbeelden van de Wetenschap

Dit boek is het product van vele jaren onderzoek, lezen en discussie. Door mijn talrijke bezoeken om lezingen en workshops te geven en deel te nemenaan conferenties en seminars zijn mijn gesprekken met vele mensen in Nederland en Vlaanderen een belangrijk onderdeel van dit proces geweest. Ik ben dan ook heel blij dat dit boek in het Nederlands wordt uitgegeven.

De interessantste televisieproductie waaraan ik ooit heb deelgenomen was een Nederlandse, een serie van de VPRO TV genaamd “Een schitterend Ongeluk” [A Glorious Accident] uitgezonden in 1993 en vervolgens over de hele wereld vertoond. Ook op PBS TV in de Verenigde Staten, waar het een van hun meest succesvolle series was. De samensteller, Wim Kayzer, bezocht zes wetenschappers en filosofen, die bij ieder van hen thuis een dag doorbracht. Daarna nodigde hij ons allemaal samen uit in een studio in Hilversum voor een acht uur durende discussie. Na bewerking waren er zes portretten van honderdminuten van de deelnemers – filosoof Daniel Dennett, neuroloog Oliver Sacks, wetenschapsfilosoof Stephen Toulmin, evolutiebioloog Stephen Jay Gould, natuurkundige Freeman Dyson en ikzelf. De discussie, teruggebracht tot vier uur, werd – tot mijn verrassing – door vele miljoenen mensen bekeken. Gedurende de discussie besprak ik het mysterie van hoe duiven hun weg naar huis kunnen vinden, een onderwerp waarin ik van jongs af aan geïnteresseerd was en waarmee ik verschillende experimenten had uitgevoerd. Dit segment van 10 minuten is nog steeds online te zien.

Naar aanleiding van dit debat deed zich een van de spannendste experimentele mogelijkheden van mijn leven voor. Filmmaker Louis van Gasteren nodigde mij uit om samen met hem onderzoek te doen naar het richtingsgevoel, wat resulteerde in een ongekend programma voor onderzoek op zee met de Nederlandse Koninklijke Marine, waarbij duiven werden getraind om naar een bewegend schip, de Tydeman, te vliegen terwijl het de Atlantische Oceaan overstak. Toen de eerste editie van dit boek, genaamd The Science Delusion in het Verenigd Koninkrijk en Science Set Free in de VS, in 2012 werd gepubliceerd, leidde dit tot wijdverspreide discussies en verschillende controverses.

In 2013 werd mij gevraagd een lezing te houden over waanbeelden in de wetenschapop bij een TEDx-evenement in Londen, die op de website van TED werd geplaatst. Na ongeveer drie maanden vielen twee bloggers in de Verenigde Staten, P.Z.Myers en Jerry Coyne, beiden militante materialisten, de organisatie van TED aan, bewerend dat zij zich in diskrediet hadden gebracht door toe te staan dat mijn lezing werd vertoond en riepen op tot verwijdering ervan. De organisatoren van TED raakten in paniek en verwijderden de video van hun website, maar hij was al gekopieerd door vele andere websites en kon dus niet worden onderdrukt. De controverse ging viraal en als gevolg daarvan werd de lezing door tenminste 7 miljoen mensen bekeken. Het leverde meer online reacties op dan bijna elke andere TED- of TEDx-lezing. De onderwerpen die ik in dit boek bespreek bestrijken vele gebieden van de wetenschap en de stand van de kennis verandert voortdurend. Bijna alle ontwikkelingen in de jaren na de publicatie van de eerste editie in 2012 zijn in de door mij voorziene richtingen gegaan.

In deze nieuwe editie, die in 2020 in het Verenigd Koninkrijk verscheen, heb ik de versie van 2012 op alle relevante gebieden geactualiseerd. Dat heeft gevolgen voor elk hoofdstuk in het boek, maar vooral voor de hoofdstukken over biologische overerving, (hoofdstuk 6), herinneringen (hoofdstuk 7) en illusies van objectiviteit (hoofdstuk 11). In de daaropvolgende twee jaar zijn de verdere ontwikkelingen op deze gebieden verdergegaan. De discussie in hoofdstuk 6 over epigenetica en evolutie wijst in de richting van de “uitgebreide evolutionaire synthese”, die de laatste twee jaar steeds invloedrijker is geworden en die veel verder gaat dan de enge veronderstellingen van het neodarwinisme, dat de 20e-eeuwse biologie domineerde. Pogingen om de altijd ongrijpbare geheugensporen in de hersenen tevinden, besproken in hoofdstuk 7, hebben onlangs opnieuw een tegenslag gehad met de ontdekking dat herinneringen niet in de eerste plaats cellen betreffen die chemisch of fysisch gemarkeerd zijn met “geheugensporen”, maar eerder afhankelijk zijn van complexe patronen van elektrische activiteit die kunnen plaatsvinden in verschillende gebieden van de hersenen waarbij verschillende zenuwcellen betrokken zijn, een fenomeen dat bekend staat als”representationele drift”.

In hoofdstuk 11, illusies van objectiviteit, toonde ik in de eerste editie aan dat veel wetenschappers zichzelf in slaap hadden gesust met de geruststellende gedachte dat zij uniek objectief waren; zij negeerden de vele bronnen van vooringenomenheid die bij wetenschappelijke praktijken een rol spelen. Deze zelfgenoegzaamheid werd in 2015 aan diggelen geslagen met de schokkende ontdekking dat tot 90% van de artikelen in de biomedische wetenschappen, zelfs die welke waren gepubliceerd in gerenommeerde tijdschriften, niet konden worden gerepliceerd. Vervolgens bleek uit een groot onderzoek op het gebied van de psychologie dat meer dan 60% van de gepubliceerde resultaten niet kon worden gereproduceerd; onderzoeken op andere gebieden blijven soortgelijke resultaten opleveren. Deze trend heeft zich voortgezet. Zo bleek in 2021 uit een breed opgezet onderzoek dat de meeste gepubliceerde studies in de kankerbiologie niet reproduceerbaar waren.

Ik hoop van harte dat u dit boek prikkelend en stimulerend zult vinden en dat u het zult bespreken met uw vrienden en familie.

Rupert Sheldrake

Inleiding

Bij de Nederlandse vertaling

Voorwoord

Inleiding

Proloog

1. Is de natuur mechanisch?

2. Is de totale hoeveelheid materie en energie altijd gelijk?

3. Zijn alle natuurwetten onveranderlijk?

4. Is materie onbewust?

5. Is de natuur doelloos?

6. Geschiedt alle biologische overerving materieel?

7. Worden herinneringen opgeslagen als materiële sporen?

8. Is de geest beperkt tot het brein?

9. Zijn paranormale verschijnselen illusoir?

10. Is mechanistische geneeskunde de enige vorm die écht werkt?

11. Illusies van objectiviteit

12. Wetenschappelijke vergezichten

Literatuur

Dankwoord

‍